Οι απαρχές του 20 αιώνα διανοίγουν τον κόσμο στο εναρκτήριο ίχνος της τελικότητάς του. Μια συμβαντική διέγερση καινοφανών καταστάσεων που θα διαστρέψουν εκ νέου τον εννοιολογικό ορίζοντα του ανθρώπου προς το πεπρωμένο της ιστορικής προοπτικής του. Θα ναι στο κενό του μεσοπολεμικού διαστήματος που το μοντέρνο κίνημα θα κομίσει στον απορημένο του κόσμο ένα καινό όραμα, τη προοπτική μιας αλήθειας που θα εδράζεται στο ίχνος των σχεδιαστικών της αναπαραστάσεων και στη θέρμητων μηχανιστικών της εκκλήσεων. Ένα αποιεροποιημένο νόημα, απομαγευμένο, θρασύ και γι αυτό επαναστατικό. Αυτή η αρχιτεκτονική της monderniteπου θα αποκαλύψει τον άνθρωπο όχι στο καταγωγικό λίκνο του ονόματός του αλλά στο όνομα της ιστορικής του έγερσης. Το υποκείμενο του μοντερνισμού είναι στην πραγματικότητα έτσι και το πιο μοναχικό πλάσμα του κόσμου, καθώς αναλαμβάνει το μέγεθος αυτής της έγερσης αλλά και την ευθύνη μαζί της εκπλήρωσής της. Ένα ορμέμφυτο που καταλαμβάνει τον μοντέρνο άνθρωπο επανεγγράφοντάς τον στην απογύμνωση και στη διασπορά.
Οι αναπαραστάσεις έτσι της μοντέρνας αρχιτεκτονικής θα γίνουν οι αναπαραστάσεις αυτής της έγερσης. Ο ορθολογικός λειτουργισμός της, η τεχνολογική της προσήλωση, η διακοσμητική της αδιαθεσία, θα διαγράψουν για τον άνθρωπο ένα περιβάλλον ζωής στα μέτρα της εγκοσμιότητας του, σ'αυτό το σημαίνοντα χρόνο του καθημερινού. Τα πάντα θα είναι επιφάνεια, μια καθαρή τάξη πραγμάτων, η έκφρασή τους, η πολιτική τους συνδήλωση. Αν μπορούσαμε να δια-κρίνουμε το λόγο που αυτά τα κτήρια θεωρήθηκαν αβίωτα από πολλούς, ίσως να είναι κι αυτός: το αδύνατο της εκτροπής τους, η απόλυτη ταυτοσημία που είχαν με τον εαυτό τους. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική είναι αυτή η ενεστωτική στιγμή του αντικειμένου της. Οι ετεροχρονικοί προσδιορισμοί της εξαντλούνται στη ριζοσπαστικότητα και μοναδικότητα αυτού του ίχνους. Αυτό μόνο είναι. Ένα ανάγλυφό που εκπέμπει την ταυτότητά του, τη μοναδική του αλήθεια. Αν υπάρχει μια σχέση του μοντέρνου αντικειμένου με το παρελθόν του, με τη δι-αφάνεια των καταγωγών του, αυτή δεν μπορεί να αναζητηθεί στο πεδίο της μορφικής του αποτύπωσης. Η χρονική του συμπερίληψη δεν εκτίθεται στην ανιχνεύσιμη εικόνα του, στη μορφική διαλεκτική του. Γι'αυτό και τα κτήρια του μοντερνισμού συνιστούν συμβαντικές εγέρσεις, είναι κυριολεκτικώς “μοναδικά αντικείμενα”.
Η αρχιτεκτονική του μοντέρνου ανέδειξε έναν ολόκληρο πολιτικό ορίζοντα. Η μεταμορφωτική της κίνηση μέσα στον αστικό ιστό, με τα κτήρια που σώριασε για να υπάρξει, άλλαξε την ταυτότητα των πόλεων, κομίζοντας μια διαφορά πάνω στο κτίζειν των ανθρώπων. Θα είναι πλέον το πλανητικό στυλ της κοινοχρησίας Αήρ, Ήχος, Φως,που θα χαρακτηρίσει και το σχεδιασμό της. Η χαϊντεγκεριανή νοσταλγία της εκστατικής κατοίκησης θα αποσυρθεί μέσα στο πλαίσιο μιας νέας ιδεολογίας που θα υπερβεί τη πνευματικότητα των χωρικών ριζώσεων χάριν των χρονικών της εξάρσεων. Η πλανητική της απεύθυνση, οι χιλιομετρικές της αναφορές, ηδυνητικότητα του ορίζοντά της, θα καθορίσουν μια νέα τεχνοφαντασιακή προοπτικήαπείρωσης μέσα στην ιστορία, σ'αυτό το πεδίο του κατασκευασμένου πραγματικού. Η χύτευση έτσι του μπετόν αρμέ θα είναι για τους μοντέρνους αρχιτέκτονες και μια μοναδική δυνατότητα. Ένα τεχνικό “πέτρωμα” που υποβάλλειτην “φυσική” του υλικότητα στην αϋλότητατης τεχνικής του μεσιτείας.
Το μοντέρνο είναι μια θέαση του κόσμου. Αλλά και μια θέαση του πλαισίου που εγείρει. Το μικρό σπίτι των γονιών του στην Ελβετία ο Le Corbusier θα το περιτοιχίσει από παντού. Το βλέμμα δεν θα μπορεί να αντικρίσει το τοπίο της λίμνης παρά μόνο μέσα από ένα μικρό άνοιγμα. Και απ'την άλλη, η γραμμική διαφάνεια της Villa Savoye. Το 1.40 της ενατένισης. Το ίδιο ζήτημα. Αυτό του πλαισίου. Ένα ιδεόληπτο σημείο διαφυγής. Ο πρωταρχικός σχεδιασμός, η σκόπευση του ανθρώπου, η αναπλαισίωση του κόσμου του. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική είναι η αρχιτεκτονική του ορατού, μια κατακτημένη ορατότητα, που αποκλείει τη διαστροφή της. Η θέα του αοράτου που ενέπνεε για αιώνες την αρχιτεκτονική, αποσύρεται τώρα στο σκοταδισμό των ψευδαισθησιακών καταφυγών της προς χάριν ενός πραγματικού που εξαντλείται στη προφάνεια του αναγλύφου του. Καθίσταται έτσι η μοντέρνα αρχιτεκτονική μιαν ακραία φαινομενικότητα, η οικονομία και ο καταλύτης κάθε προσδοκίας.
Το περίκλειστο αυτής της μορφικής συγκίνησης έκανε και τα μοντερνίστικα κτήρια αδιάθετα στη χρηστική τους εξάντληση. Η αυτοπροσδιορισμένη τους κοσμολογία δεν άφηνε και πολλά περιθώρια δράσης στους ενοίκους τους. Οι πικάντικες ιστορίες αντιπαλότητας αρχιτεκτόνων και ενοίκων είναι αποκαλυπτικές, (Κωνσταντινίδη / Ξύδη ). Στη σχέση αυτή ο κυρίαρχος λόγος ανήκει πάντα στον αρχιτέκτονα και όχι στο χρήστη του κτηρίου. Η υπερ-αλήθεια της σχεδιαστικής χειρονομίας αντιπαλεύει την απροθυμία του ανθρώπου, και χειραγωγεί τις κινήσεις του μέσα στο κέλυφος της νέας του ζωής. Τα μοντέρνα κτήρια στην πραγματικότητα δεν αγαπήθηκαν ποτέ. Ούτε καν απ'τους παραγγελιοδόχους ενοίκους τους. Θυμηθείτε τον Mon Oncleτου Jacques Tati, την ταλαιπωρία των ανθρώπων του μέσα στον αποστειρωμένο και εκμηχανισμένο μοντερνισμό της παρισινής τους κατοικίας. Ο 20ος αιώνας θα σβήσει κυριολεκτικά μέσα στα ερειπωμένα κουφάρια του μοντερνισμού του. Το μαρτυρά μια σειρά εμβληματικών παραδειγμάτων. Η Villa Savoye που εγκαταλείφθηκε νωρίς για να μετατραπεί σε στάβλο, η Villa Besnus που με τις αλλοιώσεις της σήμερα έχει καταστεί ένα αδιάφορο κτήριο, το Palace of Assemblyπου απογυμνώνεται από τα χαρακτηριστικά του ίχνη, τρία πρόχειρα μόνο παραδείγματα από το εμπνευσμένο έργο του Le Corbusier. Αντίστοιχα μπορούμε να ανασύρουμε και από τον ελλαδικό χώρο, όπως το απαξιωμένο σήμερα έργο του Άρη Κωνσταντινίδη, με τα ερειπωμένα του Ξενία, ή το μισοκατεδαφισμένο εργοστάσιο του Τάκη Ζενέτου στη Συγγρού και τόσα άλλα. Ένας μακρύς και αδιάγνωστος ερειπιώνας μέσα στη σύγχρονη σύγχυση, μία ακόμη ιστορική αποτυχία του ανθρώπου.
Στις φωτογραφίες η Villa Savoye
Διαβάστε επίσης: Τα δύο ταξίδιατου Le Corbusier, Το παράδειγμα Τάκης Ζενέτος
Διαβάστε επίσης: Τα δύο ταξίδιατου Le Corbusier, Το παράδειγμα Τάκης Ζενέτος