Το υποκείμενο του ονείρου είναι μια figura, μία ανίσχυρηfigura, που αναλαμβάνει όμως όλη την απειρία των ενσαρκώσεών της. Μια οντική διαθεσιμότητα που υπαγορεύεται στις εκλάμψεις του παρελθόντος της, που ’ναι κι οι εγέρσεις του μέλλοντός της. Ένα εν υπνώσει παρόν που αναμνημονεύει το παρελθόν του στην ουτοπική θέση μιας αντεστραμμένης εκδραμάτισης. Απέναντι σε μια καθιερωμένη πραγματικότητα, αυτό που κομίζει το όνειρο είναι ένα διεστραμμένο πάθος, ένα πάθος που δεν αναγνωρίζεται γλωσσικά, παρά εκτίθεται μόνο στις συλλήψεις του, σ’ αυτές τις μορφικές του εξάρσεις. Η παθητικότητα έτσι του ονειρευόμενου υποκειμένου είναι μια εκ-στατική ενεργητικότητα, ένας καθηλωτικός οραματισμός που διανοίγει το πεδίο της ορατότητας, αυτή τη δι-ορατικότητα της γλώσσας, προς μια μορφική απειρία που απελευθερώνει το φαντασιακό και τις μορφολογικές του διά-κρίσεις. Η βιωμένη έτσι εμπειρία, το κατατεθειμένο ίχνος, αναλαμβάνουν στο όνειρο μια νέα προοπτική, που γίνεται αντιληπτή ως μια ερμηνευτική αλληγορία. Μια δημιουργική αναβίωση που διασώζει τον οραματισμό των καταγωγικών μορφών, υπομνηματίζοντας επιμόνως την αλήθειά τους και διευρύνοντας το ίχνος τους. Το όνειρο πραγματώνει έτσι, όχι ακριβώς το απολεσμένο, αλλά τη συνδεσμολογία του, τις συναισθηματικές και βιωματικές του αναδύσεις. Στη θέρμη αυτής της ζώνης, μιας ζώνης που δεν καθεύδει, οι βιωμένες μορφές, οι μορφές του Ιστορικού, αναλίσκονται, περιπαθώς, στη διαστροφή τους.
Στην έκθεση Idreamtaboutyoulastnight, του Αλέξανδρου Παπαθανασίου, κάποια εμβληματικά ορόσημα της σύγχρονης τέχνης αποδίδουν το διεστραμμένο τους ίχνος. Εικόνες που σαγηνεύουν το καταλαμβανόμενο υποκείμενό τους κι εκτρέπονται σε μια μορφική ακολουθία που αποδίδει το σύγχρονό τους ανάγλυφο μέσα στο έργο του καλλιτέχνη. Μια διττή χειρονομία εκφραστικής ερμηνευτικής, που απ’ τη μια εντοπίζει τα σημεία των αναφορών της, κι απ’ την άλλη τα εκθέτει στο ποιητικό της εύρος, που ’ναι και το μοναδικό αίτιο της φανέρωσής τους. Η σαγήνη των έργων, κι η επιτελεστικότητα τους στο καλλιτεχνικό εργαστήρι, προδίδουν μια υπερβατική θέση που εκπληρώνει διαρκώς το παρόν της. Μια ενεργοποίηση που διεγείρει τη δημιουργική φαντασία κι αληθεύει τα σημεία της στο χρόνο της περάτωσής της. Δεν έχουμε να κάνουμε τόσο με κάποια αισθητικά σινιάλα που μετεωρίζονται, αλλά γι’ αυτή τη δυνατότητα της καλλιτεχνικής χειρονομίας να επανασημασιοδοτεί διαρκώς τον ιστορικό της χρόνο και να διασώζει έτσι την αλήθειά του. Αυτή η αληθής δημιουργική γλώσσα, που ακόμη κι όταν συλλαμβάνεται να αναστοχάζεται το παρελθόν, παραμένει πάντα συνδεδεμένη με το παρόν της, μια επίκαιρη γλώσσα, η διαθεσιμότητά της στα σημεία των καιρών. Οι συμβολισμοί έτσι, ως διάττοντες αστέρες, επανευρίσκουν την τροχιά τους, την ιδεολογική και βιωματική τους ζέση, την ίδια την εσωτερικότητά τους. Το σύμβολο εγκαθιδρύει μια συνθήκη στο σκοτεινό εσωτερικό του, που έλκει αυτή την εκκεντρικότητα των ανοίκειων οικειοποιήσεών του. Μια ανοικτότητα που δεξιώνεται την απειρία των υποκειμενοποιήσεών της, εν τέλει την ουτοπική της θέση. Στο πεδίο αυτής της ανοικτότητας, το αντικείμενο της τέχνης εγκαταλείπει το μοναδιαίο του νόημα και δι-εγείρεται στις παραναγνώσεις του και στις αισθητικές του διανοίξεις.
Είμαστε λοιπόν μέσα στο κοίλο της γλώσσας, στους ιριδισμούς της, στις θραυσματικές της αντανακλάσεις. Στο κοίλο ενός σκοτεινού εσωτερικού, που το ρηγματώνει, ανελέητα όμως, το φως. Ένα τέτοιο κοίλο ανοίγει και την έκθεση του Αλέξανδρου Παπαθανασίου. Είναι το σκοτεινό εσωτερικό ενός ναού που οι ακτίνες του εισερχόμενου φωτός, απ’ τα ανοίγματα της κατασκευής του, διαγράφουν μιαν ετεροτοπική συνθήκη, την εικόνα ενός κατοπτριζόμενου κύκνου στα νερά μιας μικρής λιμνούλας, όπως και στη γνωστή σκηνή απ’ τη Νοσταλγίατου Ταρκόφσκυ που η κάμερα, απομακρυσμένη, διαγράφει, αργά, το κέλυφος μιας ζωής, πάλιν εντός ενός ναού. Η φωτογραφία αυτή του Αλέξανδρου Παπαθανασίου, ένα παλιό του έργο, με σαφείς αναφορές στο σουρεαλισμό και στον κινηματογράφο, υποβάλει ένα ονειρικό πλαίσιο αντίληψης της τέχνης και της ιστορίας της. Μια ρομαντική, κατά βάση, αντίληψη, όπου το έργο της τέχνης, η πνευματικότητα κι η συγκίνησή του, επανέρχονται, διασύροντας τη γλώσσα και τις εννοιολογήσεις της. Στο έργο έτσι Arthistorykilledart, κομμάτια τσόχας από προηγούμενα έργα του καλλιτέχνη, υπομνηματίζουν τον JosephBeuysκαι τον RobertMorris, αλλά μαρτυρούν επίσης, μέσω της κυκλικότητας της σύνθεσής τους, και το αέναο αυτών των αναβιώσεων, την προοπτική, όχι μιας γραμμικής προόδου, αλλά μιας διαρκούς και επίμονης συστροφής. Εδώ έγκειται κι ο ρομαντισμός του Παπαθανασίου, σ’ αυτόν τον ορίζοντα του αρνητικού που εγείρει, στη καθιέρωση των προδρομικών του μορφών, στην αλήθευση των ονομάτων τους. Ονομάτων που επανέρχονται, ξανά και ξανά, και μεταστοιχειώνουν τον κόσμο του, το ανεκλάλητο των αποριών του. Η δίνη αυτής της κυκλικής φοράς ομογενοποιεί την ανομοιομορφία των στοιχείων της, την ποικιλωνυμία τους, κι εμμένει μόνο στη πραγματικότητά της. Αυτή η στατικότητα της σβούρας στο μέγιστο της περιστροφής της. Εκεί όπου ο κόσμος αναβιώνει τις μορφές του κι αναλίσκεται, κι όσο δαπανάται σ’ αυτή τη δίνη, τόσο κι εγγράφει το ίχνος του στη σκηνή μίας ολότητας καθηλωτικής, μιας σκηνής που γίνεται κι η σκηνή της σαγήνης του. Η επικράτεια αυτή, στύλος και εδραίωμα των ονομάτων, φέρει έναν λόγο αναγκαστικά αποσπασματικό, λόγω του χαμένου και νοσταλγημένου του κέντρου. Το έργο έτσι φέρει την απουσία και εκφέρεται μέσα απ’ αυτή. Γίνεται ένα αντιμνημείο του εαυτού του. Όπως και το έργο RestingPoints, ένας στιγματισμένος σκελετός καρέκλας, που παραπέμπει στον JacksonPollockκαι στον MathewBarney, και που στην πραγματικότητα δεν κάνει τίποτε άλλο, σ’ αυτή τη καθαρότητα της μορφής και των αναφορών του, απ’ το να υπομένει τη θέση του, τη μελαγχολία των σκέψεων του, το πεδίο που τις ανέδειξε και καθιέρωσε, αλλά και τις μικροπολιτικές που διαμορφώνουν, και δεν διαμορφώνουν, την ιστορία τους.
Στα έργα αυτά, ο Αλέξανδρος Παπαθανασίου, εγγράφει τις αναφορές τους ως ένα βίωμα οδυνηρό. Ένα βίωμα που εκθέτει και εκτίθεται στην καταγωγική του απουσία και στη ζωτική του φαντασίωση. Αυτή που φέρει στην επιφάνεια και το απολεσμένο αντικείμενο, αλλά μαζί και τη δική της απώλεια. Ο καλλιτέχνης έτσι γίνεται το υποκείμενο μιας γλώσσας διπολικής, μιας γλώσσας που διασώζει κι απολύει συγχρόνως, που σιωπά και κατονομάζει, που βιώνει την απώλεια και απολύεται απ’ αυτή. Ό,τι η ψυχανάλυση ονομάζει διάσχιση, ένα α-δύνατο πέρασμα, εν τέλει, ένας μετεωρισμός, μια ψυχική απορία που διαγράφει το ανάγλυφο των πραγμάτων και διαγράφεται. Ο Παπαθανασίου εμψυχώνει τα φαντάσματά του, τους δίνει χώρο στο εργαστήριό του, διεγείρουν τη φαντασία του, υπαγορεύουν το έργο του, κι αναλαμβάνουν τη θέση του. Είναι αυτά που διασχίζουν τις μετωνυμίες του και τις γλωσσικές του μεταπτώσεις. Γίνεται υποχείριο έτσι μιας σαγήνης, κάτι ακόμη οδυνηρότερο, μίας αδύνατης καταφυγής. Πάλιν εδώ, αυτός ο ακατάβλητος ρομαντισμός του.
Η εσωτερίκευση της Ιστορίας, και μ’ αυτόν τον παιγνιώδη τρόπο του Παπαθανασίου, υποβάλει τη συμβολική μορφή των έργων της στον οίστρο της δημιουργικής φαντασίας. Επαναδιατυπώνει την αλήθειά τους, διασώζει το υπερβατολογικό τους μέγεθος, αλλά συγχρόνως τα καθυποβάλει και στην ερμηνευτική τους ανάγνωση. Βρισκόμαστε μέσα στο πεδίο μιας εκκοσμικευτικής διαδικασίας, όπου τα ιερά αντικείμενα του πρόσφατου παρελθόντος της τέχνης, πραγματώνουν την επιδραστικότητά τους στο παρόν, έχοντας απολέσει όμως την ιερότητά τους. Αυτή η μεθοριακή, ρομαντική πάλι στάση, ανάμεσα στην ιερότητα και στην εγκοσμιότητα, που ’ναι ένα μεταίχμιο, ένα αμφίπλευρο σύνορο, η ίδια η αμφιθυμία του ιστορικού υποκειμένου. Στη μεθοριακότητα αυτή κάποια ορόσημα ανακτούν την τυπολογική τους διάκριση και δρασκελίζουν το όριο. Στο έργο έτσι Nu descendant un escalier, απ’ το ομώνυμο ζωγραφικό έργο του Marcel Duchamp, όπου μια βαριά, αλλά κι ανάλαφρη μαζί σιλουέτα κατεβαίνει μια σκάλα, δίνει τη θέση του σ’ ένα βαρύ στην εικόνα, αλλά στην πραγματικότητα ανάλαφρο χαρτί που κρέμεται από ένα σημείο του. Ένα χαρτί περιτυλίγματος μόνο, αυτό μόνο!, που φέρει όμως την αλήθειά του, τη λεπτότητά του, αλλά και τη δωρεά των αντανακλάσεών του. Μία ελάχιστη, ακαριαία χειρονομία, που υπενθυμίζει την αμεσότητα της καλλιτεχνικής εργασίας, το ακαριαίο της έμπνευσής της, αλλά και τις ιδιοσυγκρασιακές της προσεγγίσεις πάνω στο νόημα των πραγμάτων, το όποιο αυτό...
Το παραπάνω κείμενο γράφτηκε με αφορμή την έκθεση του Αλέξανδρου Παπαθανασίου, «I dreamt about you last night», στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα, από 3 Οκτωβρίου έως 7 Νοεμβρίου 2019.